Kleszcz afrykański: jak go rozpoznać? Jakie środki ochrony stosować?

Sezon wiosny i lata to przede wszystkim czas spędzany na świeżym powietrzu, gdzie coraz częściej spotykamy się z kleszczami. Zauważamy ich obecność po spacerze w lesie, wycieczce w góry czy po szybkim spacerze z psem w wysokiej trawie. Zwracamy szczególną ostrożność nie tylko na siebie i bliskich, ale także na naszych pupili - sprawdzając czy któryś ze wspominanych pajęczaków nie wrócił z nami do domu. W ostatnich latach obserwuje się zjawisko migracji kleszcza afrykańskiego z Afryki do Europy, a co za tym idzie - warto zapoznać się z jego gatunkiem, umieć go rozpoznać i posiadać wiedzę na temat chorób przenoszonych przez kleszcze.

Jakie kleszcze występują w Polsce?

W Polsce rozróżniamy około 19 gatunków kleszczy, co jest niewielką liczbą w porównaniu do blisko 900 gatunków występujących na całym świecie. Różnią się one najczęściej wyborem żywiciela, wielkością, ubarwieniem czy obszarem występowania. Dodatkowo odróżnia je to, jakie drobnoustroje przenoszą. Do najczęściej spotykanych gatunków kleszczy w Polsce zaliczamy:

• Ixodes ricinus - najbardziej popularny gatunek, zwany też kleszczem pospolitym. Spotykany w parkach i lasach praktycznie przez cały rok, dzięki ociepleniu klimatu, lecz głównie od kwietnia do listopada.

• Dermacentor reticulatus - spotykane częściej na łąkach, gdzie najczęściej występują i od czego czerpią swoją potoczną nazwę. Są nieznacznie większe od poprzedników.

• Argas reflexus - nazywane także obrzeżami gołębimi, ponieważ ich żywicielami najczęściej są gołębie, a siedliskami głównie ptasie gniazda i lęgowiska. Posiadają szary i szaro-brązowy kolor z ciemnymi plamami.

• Rhipicephalus sanguineus - często zwany jako kleszcz psi. Nie jest aż tak popularny w Polsce jak poprzednicy, ale warto zwrócić na niego uwagę ze względu na wysokie prawdopodobieństwo zachorowania.
  

Czym jest kleszcz afrykański?

Kleszcz afrykański, zwany również kleszczem wędrownym z Afryki pojawił się w Europie głównie w wyniku migracji na innych zwierzętach czy importu zwierząt egzotycznych. Szczególne zainteresowanie wzbudziły obserwacje tych kleszczy w środowisku naturalnym na południu Polski w maju 2024 roku. Wyróżnia się kilka gatunków kleszczy afrykańskich, różniących się między sobą wyglądem, cechami oraz obszarem występowania. Najbardziej popularnymi z nich są:

• Hyalomma aegyptium

• Amblyomma varanense

Jak rozpoznać kleszcza afrykańskiego?

Aby rozpoznać kleszcza afrykańskiego musisz zwrócić uwagę na kilka cech wyglądu, ale też i zachowania, przede wszystkim:

• zdolność do pokonywania dużych odległości (jak na małego pajęczaka) w poszukiwaniu żywiciela - nawet do kilkuset metrów,

• aktywność w ciągu dnia, co odróżnia je od większości europejskich kleszczy, które są aktywne głównie w nocy,

• preferowanie wysokich temperatur, co sprawia, że są szczególnie aktywne w okresie letnim,

• zainteresowanie szerokim spektrum żywicieli, od ptaków i gryzoni po większe ssaki, w tym ludzi.

Afrykański kleszcz przypomina nieco europejskie gatunki swym ogólnym pokrojem, jednak różni się od nich wyglądem, zachowaniem oraz obszarem występowania. Pod względem wyglądu rozpoznaje się go poprzez:

• rozmiar większy niż większość europejskich kleszczy, osiągający do nawet 5-6 mm długości,

• charakterystyczny, spiczasty kształt,

• ubarwienie jasne, żółtawe lub brązowe ubarwienie z ciemniejszymi plamami na grzbiecie,

• odnóża długie (relatywnie dłuższe względem reszty ciała niż u naszych rodzimych kleszczy), smukłe odnóża zakończone pazurkami, które ułatwiają im poruszanie się po roślinach i skórze żywiciela.
  

źródło: https://www.researchgate.net/figure/Hyalomma-aegyptium-male-I-Dorsal-view-white-arrows-indicating-cervical-groove-II_fig1_277670248

Zagrożenia związane z kleszczem afrykańskim

Wzmożone zainteresowanie pochodzeniem i zagrożeniem stanowionym przez kleszcza afrykańskiego wynika przede wszystkim z jego większej zdolności do przenoszenia groźnych chorób, niż w przypadku innych, występujących już w Polsce gatunków. W ostatnich latach obserwuje się wzrost obaw przed kleszczem afrykańskim w Europie, w tym w Polsce.

Zakażenie kleszcza afrykańskiego: Jakie choroby może przenosić?

Zarażenie przez kleszcza afrykańskiego następuje w wyniku ukąszenia przez zainfekowanego pajęczaka. Kleszcze przenoszące niebezpieczne patogeny potrafią wtedy przenosić niebezpieczne wirusy, a także inicjować niektóre choroby. Wśród najpopularniejszych z nich, wyróżniamy:

• choroby przenoszone przez kleszcze, takie jak borelioza czy babeszjoza,

• wirusy gorączki krwotocznej, w tym gorączkę krwotoczną krymsko-kongijską.

Warto pamiętać, że choroby przenoszą nie tylko kleszcze afrykańskie, ale również inne gatunki, takie jak kleszcz pospolity czy kleszcz łąkowy.

Ukąszenie kleszcza afrykańskiego: Jakie są skutki?

Ukąszenie afrykańskiego kleszcza może prowadzić do różnych objawów, w zależności od tego, czy pajęczak był zainfekowany jakimś patogenem. W przypadku ukąszenia afrykańskiego kleszcza, który nie był zarażony - skutki są zwykle podobne do tych po ukąszeniu kleszcza pospolitego. Do objawów zalicza się wtedy:

• miejscowe zaczerwienienie,

• świąd

• i obrzęk w miejscu ukąszenia.
  

Jeśli jednak kleszcz był nosicielem groźnych patogenów, może dojść do rozwoju poważnych chorób, takich jak borelioza, babeszjoza czy gorączka krwotoczna krymsko-kongijska.

Gorączka krwotoczna krymsko-kongijska

Gorączka krwotoczna krymsko-kongijska to choroba przenoszona przez kleszcze afrykańskie, wywołana przez wirus z rodziny Bunyaviridae. Jej okres wykluwania pierwszych objawów zależy od transmisji i ilości wirusa. Okres inkubacji w przypadku ukąszenia kleszcza wynosi zazwyczaj 1-3 dni. Jeśli objawy gorączki CCHF się pojawią, najczęściej obejmują one:

• gorączkę i dreszcze,

• bóle gałek ocznych, przekrwienie spojówek,

• światłowstręt,

• bóle mięśni i stawów,

• nudności, wymioty, ból brzucha,

• osłabienie, obniżenie nastroju, senność,

• przy ciężkich przypadkach pojawiają się objawy krwotoczne.

Leczenie gorączki krwotocznej krymsko-kongijskiej polega głównie na leczeniu objawowym i podtrzymującym funkcje życiowe pacjenta, a także ewentualnym podawaniu leków przeciwwirusowych. W przypadku nieleczonej choroby, śmiertelność może sięgać nawet 30%. Na obecną chwilę nie istnieje skuteczna szczepionka.

W związku z powyższymi zagrożeniami, ważne jest, aby chronić się przed ukąszeniami kleszczy, zarówno afrykańskich, jak i innych gatunków, oraz monitorować swoje zdrowie po ewentualnym kontakcie z tymi pajęczakami. W razie wystąpienia objawów skonsultuj się z lekarzem, zasięgając fachowej wiedzy na temat dalszego postępowania.

Rozprzestrzenianie się kleszczy afrykańskich

Kleszcze z gatunku Hyalomma aegyptium występują głównie na kontynencie afrykańskim, jednak w ostatnich latach obserwujemy ich migrację do innych części świata, w tym do Europy. Takie migracje kleszczy i innych owadów to zjawisko naturalne, jednak zmiany klimatyczne, rozwój transportu międzynarodowego czy po prostu import gadów i zwierząt do innych krajów, przyczyniają się do przyspieszenia tego procesu. Należy pamiętać o wzmożonym ryzyku rozprzestrzeniania chorób przenoszonych przez kleszcze, a także o środkach ochrony własnej i produktach je odstraszających.

Afrykańskie kleszcze znalezione: Przypadki obecności kleszczy afrykańskich w Polsce

W ostatnich latach odnotowano kilka przypadków obecności kleszczy afrykańskich w Polsce. W 2018 roku, kleszcza wędrownego sfotografowanego w okolicach Warszawy, a w 2019 roku, afrykańskie kleszcze znalezione zostały w okolicach Poznania. W obecnym roku zauważono wzmożoną aktywność w okolicach Dolnego Śląska, co jeszcze bardziej zwróciło uwagę na omawiany gatunek kleszcza.

Kleszcze importowane na gadach do Polski

Warto również wspomnieć o pracach naukowych, które są prowadzone na temat migracji kleszczy na ciałach gadów importowanych do Polski. Przeprowadzono badania określające zawlekanie egotycznych kleszczy importowanych na 382 okazach gadów do Polski w latach 2003-2007 (Magdalena Nowak - Chmura, 2008 r). Badane gady oprócz Afryki za kraj pochodzenia wskazywały Europę Środkową, Azję i Amerykę Środkową. Z powierzchni ciał gadów zebrano aż 2104 okazów kleszczy, praktycznie w każdym stadium rozwoju - same, samice czy ich larwy, choć zdecydowanie dominowały osobniki dorosłe. Wśród nich występowały obecnie występujące w Polsce gatunki kleszczy - Amblyomma i Hyalomma. Większość z badanych kleszczy egzotycznych żerowała na kończynach, tułowiu czy głowie żywiciela. Takie prace poszerzają wiedzę na temat procesu migracji kleszczy z Afryki i innych obszarów świata. Mogą być również podstawą do wprowadzania przepisów ograniczających proces zawlekania obcych gatunków do Polski i innych krajów europejskich. 

Ochrona przed kleszczami afrykańskimi

Ochrona przed kleszczami afrykańskimi jest kluczowa dla utrzymania zdrowia i bezpieczeństwa podczas przebywania na terenach o wzmożonej aktywności kleszczy. Warto stosować zarówno profilaktyczne metody, a także wzbogacić się o środki odstraszające kleszcze.

Środek na komary, kleszcze, meszki dla ludzi Detter Ultra spray 30% DEET 90ml

Ochrona dotyczy także najmłodszych, dla których preferujemy serię Kids Detter. 

Środek na kleszcze, komary i meszki dla małych dzieci 6mc Detter® Kids 80ml

Profilaktyka kleszczy: Jak chronić się przed ukąszeniem?

Profilaktyka kleszczy obejmuje kilka podstawowych zasad, które pomogą zminimalizować ryzyko ukąszenia przez kleszcze, zarówno afrykańskie, jak i inne gatunki. Oto kilka praktycznych wskazówek, które warto stosować:

• Unikaj spacerów po wysokich trawach, krzewach i ściółce leśnej, gdzie kleszcze mogą czaić się na swoje ofiary.

• Zakrywaj ciało, nosząc długie spodnie, skarpetki i rękawy, aby ograniczyć dostęp kleszczy do skóry.

• Stosuj repelenty na bazie DEET lub innych składników odstraszających kleszcze.

• Dokładnie sprawdzaj ciało po powrocie z terenów, gdzie mogą występować kleszcze, zwłaszcza w miejscach, gdzie skóra jest cieńsza i bardziej podatna na ukąszenia (np. za uszami, w zgięciach kończyn, w pachwinach).

• Regularnie sprawdzaj swoje zwierzęta domowe, które mogą przynieść kleszcze do domu.

Repelenty i zakrywanie ciała: Praktyczne metody ochrony

Repelenty i zakrywanie ciała to dwa podstawowe sposoby ochrony przed kleszczami. Repelenty, czyli środki odstraszające kleszcze, stosuje się bezpośrednio na skórę lub odzież. Najbardziej skuteczne są te zawierające DEET, Ikarydynę, IR3535 lub permetrynę. Warto pamiętać, że repelenty należy stosować zgodnie z instrukcją producenta, a ich skuteczność może być ograniczona w czasie, dlatego konieczne może być ich ponowne nałożenie.

Zakrywanie ciała to kolejna metoda ochrony przed kleszczami. Należy nosić długie spodnie, skarpetki, rękawy oraz nakrycie głowy, aby zminimalizować ryzyko ukąszenia. Dodatkowo, warto zastosować barierę mechaniczną, taką jak wsunięcie spodni do skarpet, co utrudni kleszczom dostęp do skóry.

Mugga Strong Spray 50% DEET + Mugga Classic Spray 9,5% DEET

Warto również znać środki owadobójcze, w których najpopularniejszą substancją czynną jest permetryna. Dostępna jest w środkach o różnym zastosowaniu, takim jak aerozol lub opryski. Permetryna skuteczna jest na kleszcze, komary czy muchy i inne owady. Wykorzystuje mechanizm działania kontaktowy po zetknięciu z powierzchnią owada i żołądkowy wraz z pokarmem, który prowadzi do porażenia układu nerwowego, a potem do paraliżu i śmierci kleszcza.

Permetryna na kleszcze, komary, muchy, mrówki koncentrat No Pest® 1l

 

Wokół domu, w ogrodzie czy wśród wyboru profesjonalistów swoje zastosowanie znajdują też opryski zawierające cypermetrynę, permetrynę i inne substancje aktywne. Seria Last Blood No Pest® posiada w swoim asortymencie różne pojemności oprysków. Efekt martwych kleszczy już po 10 minutach został otrzymany w wyniku badań skuteczności zwalczania kleszcza Dermacentor reticulatus (kleszcz łąkowy) oraz Ixodes ricinus (kleszcz pospolity). Metodyka ta jest zatwierdzona przez Prezesa Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych i dopuszcza tym samym produkt do obrotu.

Oprysk na kleszcze, komary, muchy LAST BLOOD 1l

Literatura

Gorączka krwotoczna krymsko - kongijska (CCHF), https://www.gov.pl/web/wsse-rzeszow/goraczka-krwotoczna-krymsko---kongijska-cchf

Kleszcze (Acari: Ixodida) na importowanych do Polski gadach (Reptilia), Magdalena Nowak, 2008, https://annals-parasitology.eu/archive_2001_2022/2009-55-3_271.pdf [dostęp 2024-05]

 © odstraszanie.pl Wszelkie Prawa Zastrzeżone. All Rights Reserved.